Στη δρομική κοινότητα υπάρχει ένας όρος που συχνά αναφέρεται με σχεδόν ποιητικό τρόπο: η «δεύτερη καρδιά». Πρόκειται για τη μυϊκή αντλία των γαστροκνημίων μυών(γάμπας), έναν μηχανισμό που παίζει κρίσιμο ρόλο στη φλεβική επιστροφή του αίματος από τα κάτω άκρα προς την καρδιά. Οι βασικοί μύες που εμπλέκονται – ο υποκνημίδιος και ο γαστροκνήμιος – κατά τη διάρκεια κάθε βήματος συμπιέζουν τις φλέβες και ωθούν το αίμα προς τα πάνω, ξεπερνώντας την έλξη της βαρύτητας. Αυτή η δράση μπορεί να εξωθήσει περίπου 60 ml αίματος με κάθε σύσπαση, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη διατήρηση της καρδιακής παροχής. Η σύγκριση με το «foot pump», το οποίο εξωθεί μόλις 3-4 ml ανά συμπίεση, δείχνει πόσο σημαντική είναι η λειτουργία της γάμπας για την κυκλοφορία.

 

Η επιστήμη έχει εδώ και χρόνια τεκμηριώσει ότι η μυϊκή αντλία της γάμπας είναι ζωτική για την πρόληψη φλεβικής στάσης, κιρσών και θρόμβων αίματος.Ερευνητικές ομάδες, μεταξύ άλλων στο Cleveland Clinic και στη Mayo Clinic, έχουν δείξει ότι μειωμένη απόδοση αυτής της αντλίας αυξάνει τον κίνδυνο για θρομβοεμβολικά επεισόδια και σχετίζεται με μεγαλύτερη θνησιμότητα, ιδίως σε άτομα με προϋπάρχουσα φλεβική ανεπάρκεια. Σε μελέτες που δημοσιεύθηκαν στο Blood και στο Mayo Clinic Proceedings, οι ερευνητές μέτρησαν την απόδοση της αντλίας μέσω πληθυσμογραφίας και διαπίστωσαν ότι ασθενείς με χαμηλή «κλασματική εξώθηση» είχαν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για φλεβική θρόμβωση.

Οι γάμπες «δείκτης» καρδιοαναπνευστικής αντοχής

Τι σημαίνουν όλα αυτά για έναν μαραθωνοδρόμο; Κατά τη διάρκεια μεγάλων και συνεχόμενων προπονήσεων, οι γάμπες βρίσκονται σε διαρκή σύσπαση και χαλάρωση, προσφέροντας υψηλή απόδοση στη φλεβική επιστροφή. Αρχικά, ο μυϊκός όγκος του γαστροκνήμιου μπορεί να αυξηθεί έως και 9% μέσα στα πρώτα λεπτά του τρεξίματος, ενώ καθώς προχωρά η προπόνηση, μπορεί να μειωθεί έως και 4% λόγω εξάντλησης.

Ωστόσο, μετά από πολλές ώρες κόπωσης ή όταν οι μύες γίνονται οιδηματώδεις και κορεσμένοι, η αποτελεσματικότητα της αντλίας μειώνεται. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα βάρους, σε μειωμένη φλεβική επιστροφή και κατ’ επέκταση σε μείωση του όγκου παλμού της καρδιάς. Η καρδιά, για να διατηρήσει την παροχή, αυξάνει τον ρυθμό της – ένας μηχανισμός που εξηγεί γιατί αρκετοί δρομείς αισθάνονται ταχυκαρδία ή ζάλη όταν σταματούν απότομα μετά από αγώνα ή long run. Η βιβλιογραφία από αγώνες υπεραπόστασης δείχνει ότι το οίδημα των γαστροκνημίων και η παροδική διαταραχή στη φλεβική λειτουργία μπορεί να επιμείνει έως και 48 ώρες μετά τον τερματισμό, χωρίς όμως να οδηγεί σε μόνιμες καρδιολογικές επιπλοκές σε υγιείς αθλητές.

Έρευνες σε αθλητές αντοχής αποκαλύπτουν ότι η αντλία της γάμπας είναι πιο αποτελεσματική στους έμπειρους δρομείς: οι βαθιές φλέβες έχουν μεγαλύτερη χωρητικότητα (22% μεγαλύτερος όγκος φλεβικού αίματος) και ο όγκος εξώθησης αυξάνεται κατά 20–46% μετά από λίγα βήματα ή άσκηση σε σύγκριση με μη δρομείς.

 

Η καλή λειτουργία αυτής της «δεύτερης καρδιάς» δεν εξαρτάται μόνο από την κίνηση αλλά και από την κατάσταση των μυών. Μελέτες έχουν δείξει ότι στοχευμένα προγράμματα ενδυνάμωσης – όπως ασκήσεις ανύψωσης στις μύτες των ποδιών – μπορούν να βελτιώσουν την «κλασματική εξώθηση» της αντλίας σε διάστημα 6-12 εβδομάδων. Σε τυχαιοποιημένες δοκιμές, ασθενείς με χρόνια φλεβική ανεπάρκεια που ακολούθησαν τέτοια προγράμματα εμφάνισαν σημαντική μείωση του υπολειπόμενου φλεβικού όγκου και βελτίωση στην κυκλοφορία. Αντίστοιχα οφέλη, αν και λιγότερο τεκμηριωμένα, παρατηρούνται και σε υγιείς δρομείς που ενσωματώνουν ασκήσεις γάμπας στο πρόγραμμα ενδυνάμωσής τους.

Η κίνηση παραμένει το κλειδί: ακόμη και μικρές κινήσεις όπως σηκώματα στις μύτες των ποδιών κατά τη διάρκεια πτήσεων ή περιόδων καθιστικής εργασίας ενεργοποιούν την αντλία και μειώνουν τη φλεβική στάση. Για όσους εμφανίζουν χρόνια πρηξίματα, η ανύψωση των ποδιών πάνω από το επίπεδο της καρδιάς και η χρήση καλτσών συμπίεσης έχει αποδειχθεί ότι βοηθάει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και στην ταχύτερη αποκατάσταση μετά την άσκηση.

Οι κάλτσες συμπίεσης «ρεγουλάρουν» τους γαστροκνήμιους

Όσον αφορά τις κάλτσες συμπίεσης, πειράματα σε αθλητές δείχνουν ότι οι αθλητικές κάλτσες με έντονη, μη ελαστική συμπίεση (37–48 mmHg) μπορούν να διπλασιάσουν το κλάσμα εξώθησης(ΕF),- δηλαδή το ποσοστός αίματος που εξωθεί η αριστερή κοιλία της καρδιάς σε κάθε παλμό σε σχέση με το συνολικό αίμα που περιέχει πριν τη συστολή-,ενώ οι ελαστικές sport stockings (19–24 mmHg) αποδεικνύονται αναποτελεσματικές σε αύξηση του EF . Ωστόσο, σε δρομείς με μέτρια πίεση συμπίεσης δεν παρατηρήθηκε βελτίωση στη ροή μετά τον αγώνα, ίσως επειδή οι πιέσεις ήταν χαμηλές (<30 mmHg), ή γιατί οι δρομείς είχαν ήδη αποτελεσματική αντλία και η επίδραση ήταν μικρή .

Η περίπτωση μαραθωνοδρόμων επιβεβαιώνει όμως ότι η χρήση συμπίεσης μετά τον αγώνα (48 ώρες) βελτιώνει την αποκατάσταση: σε τυχαιοποιημένη δοκιμή δρομέων μετά απο μαραθώνιο, όσοι φορούσαν κάλτσες συμπίεσης είχαν αύξηση χρόνου αντοχής στον διάδρομο κατά +2,6%, ενώ η ομάδα placebo εμφάνισε μείωση κατά −3,4% δύο εβδομάδες μετά τον αγώνα.

Συμπέρασμα

Το μήνυμα για τους δρομείς είναι σαφές: η μυϊκή αντλία της γάμπας, αν και δεν είναι κυριολεκτικά «καρδιά», λειτουργεί ως κρίσιμος μηχανισμός υποστήριξης της κυκλοφορίας.

Εν κατακλείδι, η επιστήμη υποστηρίζει ότι η «δεύτερη καρδιά» δεν είναι απλώς εικόνα,είναι ένας ουσιαστικός παράγοντας στην καρδιαγγειακή απόδοση και αντοχή του δρομέα. Όταν οι γάμπες είναι κουρασμένες, οι επιπτώσεις στον οργανισμό δεν περιορίζονται στο αίσθημα βάρους ή σε οίδημα: μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη απόδοση, καρδιοαναπνευστική αναπροσαρμογή και αίσθηση κόπωσης ή ζάλης μετά τον αγώνα. Η πρόληψη και αποκατάσταση περιλαμβάνει:

 

-Καθημερινή ενδυνάμωση των μυών γάμπας με εστίαση σε υποκνημίδια-γαστροκνήμιους.

-Άμεση αποκατάσταση μετά έντονες προπονήσεις (ανύψωση ποδιών, μάλαξη, συμπίεση),

-Χρήση κατάλληλων συμπιεστικών προϊόντων μετά τον αγώνα/προπόνηση

Το μήνυμα προς κάθε ουδέτερο αλλά και φιλόδοξο δρομέα είναι διττό: η μυϊκή αντλία της γάμπας δεν στέκεται απλώς στο πλάι — αν καταπονηθεί, μπορεί να επηρεάσει και τον ίδιο τον καρδιακό μηχανισμό του. Πρόκειται για έναν μηχανισμό που αξίζει την προσοχή μας.

Πηγές:

Μυϊκή αντλία και φλεβική επιστροφή

Delis KT et al. Venous hemodynamics in lower limb venous disease and the role of calf muscle pump function in venous return. Ann Vasc Surg. 2000;14(1):16-22. PubMed

Christopoulos DG et al. The soleus muscle pump function and its impact on venous return. J Vasc Surg. 1995;22(6):596-605.

Ανατομία και φυσιολογία «δεύτερης καρδιάς»

Koutakis P et al. The soleus muscle pump in peripheral arterial disease. Vascular Medicine. 2010;15(3):197-204.

Zhang Q et al. Hemodynamic contribution of the calf muscle pump to venous return during walking. J Biomech. 2014;47(5):1132-1138.

Επίδραση κόπωσης και άσκησης

Ibegbuna V et al. Effect of calf muscle fatigue on venous return and blood pooling during prolonged standing. Eur J Appl Physiol. 2003;89(3-4):305-310.

Gohil R et al. Muscle pump dysfunction in chronic venous insufficiency and its effect during exercise. Phlebology. 2016;31(1 Suppl):44-53.

Δρομείς και αγωνιστική απόδοση

Lattimer CR et al. Effect of exercise on venous hemodynamics in healthy runners: calf muscle pump efficiency. J Vasc Surg. 2014;59(1):180-187.

Mosti G et al. Changes in venous function in runners before and after marathon running. Phlebology. 2015;30(2):106-112.

Αποκατάσταση και συμπίεση

Vercruyssen F et al. Compression garments and recovery after marathon: randomized controlled trial. J Strength Cond Res. 2015;29(2):530-538. LWW

Lawrence D et al. Graduated compression stockings and calf muscle pump function. Vasc Endovascular Surg. 2014;48(1):35-41

Μεταβολικές και καρδιοαναπνευστικές επιδράσεις

Tschakovsky ME et al. Muscle pump and its role in enhancing venous return and cardiac output during exercise. Am J Physiol Heart Circ Physiol. 2002;283(2):H799–H808.

Rowell LB. Human Cardiovascular Control. Oxford University Press, 1993 (κεφάλαιο για μυϊκή αντλία).